Materiały dydaktyczne

Książka

6. Metody wyszukiwania otwartych zasobów naukowych

6.5. Wyszukiwanie zawężone:  czasopisma

Katalogi otwartych czasopism rejestrują recenzowane czasopisma naukowe publikowane w tzw. pełnym otwartym dostępie (bez żadnych ograniczeń), jak również tytuły wydawane w innych modelach oraz pozostałe czasopisma funkcjonujące w sieci bez żadnych opłat (free access). Najpopularniejszymi i najbardziej prestiżowymi wielodziedzinowymi katalogami są DOAJ, EZB.

DOAJ Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org DOAJ. Jest to spis czasopism tworzony przez bibliotekarzy w Lund University (Szwecja). W roku 2011 zarejestrował ponad 10442 naukowych czasopism (dane z 20.07.2015 r.). Na początku w 2003 roku DOAJ zawierał tylko możliwości wyszukiwania poszczególnych tytułów czasopism, z czasem dodano do niego nowe funkcjonalności, które pozwalają wyszukiwać artykuły z czasopism dających takie możliwości. Obecnie 14,441 czasopism można przeszukiwać na poziomie artykułów (4,781,015; dane z 02.04.2020 r. ale stale się zmieniają).

Elementarne posługiwanie się katalogiem polega na przeglądaniu alfabetycznej listy tytułów albo według 20 dziedzin czy poddziedzin. Dzięki prostemu formularzowi, można również szukać czasopisma wg słów z tytułu, słów kluczowych czy innych elementów opisu (np. wydawcy, kraju, języka). Wysoką jakość katalogu DOAJ zapewniają klarowne kryteria doboru czasopism oraz system opiniowania zgłoszonych tytułów przez zespół specjalistów z całej Europy. Polskie czasopisma weryfikuje bibliotekarka z Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. W dziale Statistics można sprawdzić dane o czasopismach według poszczególnych krajów, w tym liczby tytułów dodawanych/stan tytułów w poszczególnych latach. Nowe możliwości wyszukiwawcze pozwalają także poszukiwać konkretnych artykułów przez tytuł, autora czy słowa kluczowe.

DOAJ. Strona wyszukiwania (search). [data dostepu 07.04.2020]. Dostępne w: https://www.doaj.org/search.

Ćwiczenie: Odszukaj w DOAJ wszystkie czasopisma polskie. Podaj ich liczbę. Następnie znajdź wśród nich tytuły publikowane na licencji Creative Commons — podaj liczbę — oraz tytuły. Które z nich można przeszukiwać na poziomie artykułów — podaj liczbę.

Ćwiczenie: Odszukaj w DOAJ czasopisma z zakresu akustyki — podaj ścieżkę przeglądania (Browse) — oraz wskaż tytuły, które można przeszukiwać na poziomie artykułów. Następnie odszukaj w DOAJ artykuły na temat zwalczania hałasu. Pamiętaj, że musisz najpierw ustalić odpowiednie hasło w języku angielskim!

Elektronische Zeitschriftenbibliothek EZB http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit/. Jest to wykaz wszystkich czasopism naukowych dostępnych w sieci płatnych i bezpłatnych, w tym publikowanych w modelu open access. Serwis tworzony jest przez Bibliotekę Uniwersytecką w Regensburgu we współpracy z 607 bibliotekami akademickimi, w tym z Polski z Biblioteką Uniwersytecką z Torunia. Lista pokazuje (kwiecień 2020) 101786 tytułów czasopism z różnych dziedzin wiedzy, w tym 66336 jest darmowych. 

Listy mogą być uszeregowane wg dziedzin wiedzy albo alfabetu w zależności od naszego wyboru. Użytkownik bardzo szybko orientuje się, które czasopisma należą do zamkniętych, które otwartych, ponieważ serwis opatrzony jest „sygnalizacją świetlną” — kolor zielony mówi, że mamy przed sobą czasopismo otwarte, a czerwony, że jest zamknięte. Kolor żółty mówi użytkownikom, że są dostępne tylko dla subskrybentów, jeśli nasza uczelnia ma subskrypcję, to jego zawartość się nam wyświetli pod warunkiem, że współpracujemy z EZB. Szczegółowa pomoc jest dostępna w języku ang. i niem.: http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit/hilfe.phtml?bibid=AAAAA&colors=7&lang=en#3.

 

 . Wersja ang. Electronic Journals Library. [data dostępu 07.04.2020]. Dostępny w: http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit.

 

Czasopisma w witrynach wydawców czasopism OA

Inna metoda dostępu do czasopism otwartych to przeglądanie portali naukowych, witryn wydawców, którzy mają w swojej ofercie wiele tytułów. Polecamy najważniejsze portale i wydawnictwa publikujące w modelu open access oraz dziedzinowe serwisy czasopism zagranicznych:

  1. PLoS Public Library of Science http://www.plos.org/ — nauki ścisłe, biologiczne i medycyna.
  2. Hindawi http://www.hindawi.com/journals/ — nauki techniczne, biologiczne i ścisłe.
  3. BioMed Central http://www.biomedcentral.com — medycyna i biologia.
  4. PubMed Central® (PMC) PubMedCentral http://www.pubmedcentral.nih.gov/— medycyna i nauki pokrewne.
  5. Free Full Text Journals in Chemistry http://abc-chemistry.org/ — chemia (nie tylko bezpłatne).
  6. Free Medical Journals http://freemedicaljournals.com/ — medycyna.

Pierwszymi polskimi wydawcami open access były wydawnictwa medyczne: Termedia http://www.termedia.pl/ i ViaMedica http://www.viamedica.pl/. Do dziś upowszechniają wiele tekstów za darmo, ale nie wszystkie. Natomiast od paru lat spora część wydawców uczelnianych zapewnia nieodpłatny dostęp do swoich zasobów archiwalnych zarówno w repozytoriach instytucjonalnych (preprinty, postprinty, mat. konf. i inne), jak i na portalach czasopism czy wydawnictw.  Pierwszym w Polsce uniwersytetem, który upowszechniał swoje czasopisma online za darmo był Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Każdy z nich miał inn filozofię udostępniania treści i różne platformy. UMK zdecydował się na wykorzystanie Open Journals System i publikowanie także czasopism innych uczelni partnerskich, UAM korzystał na początku z repozytorium AMUR a potem zbudował odrębną platformę dla czasopism. Oto przykłady:

  1. Otwarte czasopisma polskie w PON – ICM UW
  2. Akademicka Platforma Czasopism – UMK
  3. Portal Czasopism Naukowych UJ
  4. Platforma Otwartych Czasopism Naukowych UAM.

Czasopisma w bibliotekach cyfrowych

Bardzo wiele starszych czasopism naukowych (z XX wieku i wcześniejszych), które nie urodziły się cyfrowo, ale zostały zdigitalizowane przez bibliotekarzy dostępnych jest w bibliotekach cyfrowych Polski, Europy i świata. Dlatego trzeba pamiętać, by tam ich poszukiwać. W Polsce polecam Federację Bibliotek Cyfrowych, w której czasopisma można sobie w wyszukiwaniu zaawansowanych wybrać pole "Tytuł czasopisma" i przeszukać zasób wielu instytucji  naszego kraju.

Dla Europy polecam Europeanę, która ma już ponad 50 mln zdigitalizowanych obiektów z całego starego kontynentu. Wybierz KOLEKCJE, NESWPAPERS i przeszukuj zasób. Jak piszą: Explore the headlines, articles, advertisements, and opinion pieces from European newspapers from 20 countries, dating from 1618 to 1996.

Poszukiwania czasopism ze świata polecam wykonać przez amerykańskie archiwum Internet Archive, ale należy wówczas skorzystać z wyszukiwania zaawansowanego i dobrze zawęzić poszukiwania (zastosować filtry), bo jest to biblioteka zawierająca miliardy obiektów różnego typu także stron internetowych rejestrowanych od lat 90.

Internet Archive. Collections. [data dostępu 07.04.2020]. Dostępny w:  https://archive.org/.

Mam nadzieję, że w tych ogromnych zbiorach znajdziecie Państwo coś co jest ważne dla was nie tylko z punktu widzenia badań czy dydaktyki akademickiej ale także kultury i rozrywki.