Materiały dydaktyczne

Książka

3. Nowe otwarte modele komunikacji naukowej

3.3. Czasopisma otwarte

3.3.5. Liczby

Jeszcze może na zakończenie tej części podam Państwu parę liczb i danych, które pokazują dynamikę zmian w poszczególnych latach. Na początku lat 90-tych biblioteki naukowe miały do dyspozycji ponad 20 tysięcy czasopism naukowych różnego typu na całym świecie, dziś jest to liczba kilkakrotnie większa. Dynamika procesu wzrostu tytułów jest ogromna i wynika nie tylko z rozwoju Internetu i nowych technologii, które ułatwiają publikowanie czasopism naukowych, ale i z wchodzenia do świata nauki nowego pokolenia, dla którego przyswajanie nowych technologii jest czymś naturalnym a tworzenie nowych tytułów nie stanowi problemu.

W dniu 21 września 2011 bardzo znana w świecie akademickim lista czasopism naukowych potocznie zwana Listą Regensburską EZB (tworzona na Uniwersytecie w Regensburgu) dawała jednolity dostęp do 56.732 tytułów czasopism elektronicznych w tym:

  •  8207 z nich to są wersje tylko elektroniczne, dostępne online, bez wersji papierowej,
  •  30759 – to są czasopisma otwarte, dające dostęp do tekstów całkowicie za darmo,
  •  natomiast 25973 tytułów są to czasopisma zamknięte dostępne po zapłaceniu, zwykle przez biblioteki uczelniane.

Dziś na niemieckiej liście jest ponad 101 tysięcy czasopism w tym 66 tys. otwartych. (dane z marca 2020).

Directory of Open Access Journals (DOAJ) – http://www.doaj.org/, które powstało w Lund (Szwecja) w roku 2003, by gromadzić informację o czasopismach otwartych (open access) pokazuje dynamikę wzrostu następująco:

  • w 2003  – 350 tytułów,
  • w 2005 – 2000,
  • w 2006 – 2500,
  • w 2008 – 3684,
  • w 2010 – 4382,
  • w 2011 – 7009,
  • w 2015 – 10,500

 W marcu 2020 r. DOAJ rejestruje:

  • 14.389 tytułów czasopism;
  • w tym 11.407 tytułów umożliwiających przeszukiwanie artykułów
  • zgłoszone są 133 kraje, które upowszechniają otwarte czasopisma;
  • a artykuły dostępne z poprzez wyszukiwarkę DOAJ liczą 4.733.478. 

DOAJ. 2019 IN REVIEW AND WHAT’S COMING IN 2020. [data dostępu marzec 2020]. Dostępne w: https://blog.doaj.org/2020/01/14/2019-in-review-and-whats-coming-in-2020/.

Poniżej przestawiam wyniki badań, które pokazują, jak przez lata kształtowało się publikowanie artykułów w różnych modelach open access u różnych wydawców i porównanie liczb w stosunku do publikowania zamkniętego. Przy czym autorzy tych badań następująco określają modele widoczne na schemacie:

  • Złoty: opublikowane w czasopiśmie o otwartym dostępie, który jest indeksowany przez DOAJ.
  • Zielony: dostęp za opłatą na stronie wydawcy, ale jest bezpłatna kopia w repozytorium OA.
  • Hybrydowy: bezpłatny artykuł na podstawie otwartej licencji w czasopiśmie płatnym.
  • Brązowy: do przeczytania na stronie wydawcy, ale bez wyraźnej licencji.
  • Zamknięte: wszystkie inne artykuły, w tym te udostępnione tylko w ASN lub w Sci-Hub.

 

Number (A) and proportion (B) of articles with OA copies, by publisher, for the 20 most prolific publishers. Based on sample of 27,894 Crossref DOI-assigned articles published between 2009–2015.

Źródło badań: Piwowar, Heather​; Priem, Jason; Larivière, Vincent; Alperin, Juan, Pablo; Matthias, Lisa; Norlander Bree; Farley, Ashley; West, Jevin; Haustein, Stefanie. The state of OA: a large-scale analysis of the prevalence and impact of Open Access articles. Peer J - The Journal of Life and Environmental Sciences, February 13, 2018. DOI: 10.7717/peerj.4375. [data dostępu 26.03.2020]. Tryb dostępu: https://peerj.com/articles/4375/.

I jeszcze z tych samych badań interesujące dla akademików mogą być dane dotyczące cytowań artykułów przebadanych w bazie komercyjnego wydawcy World of Science:

Average relative citations of different access types of a random sample of WoS articles and reviews with a DOI published between 2009 and 2015. Źródło jak wyżej.

Polska w roku 2010 miała zaledwie parę czasopism otwartych; w roku 2015 było 240, dziś (w marcu 2020) jest 600 i liczba ta stale rośnie. Bardzo wiele czasopism otwiera Polska Akademia Nauk i uczelnie, które od jakiegoś czasu wypracowują dobrą pragmatykę w tym zakresie. Polskie wydawnictwa uczelniane długo nie rozumiały idei open access i uważały, że zniszczy ona publikowanie naukowe, ale dziś niektóre z nich np. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika należą do liderów zmian. Na zarządzanej przez Wydawnictwo Naukowe platformie https://apcz.umk.pl/ dostępnych jest aktualnie (marzec 2020 rok) 57 tytułów czasopism wydawanych przez UMK. Platforma została zbudowana w oparciu o bezpłatny, otwarty system służący do zarządzania treścią (Open Journal System). Wszystkie czasopisma wdrożyły politykę otwartego dostępu i oferują korzystanie z pełnych tekstów wszystkich artykułów na zasadach licencji niewyłącznej Creative Commons. Zawartość czasopism jest więc dostępna nieodpłatnie dla wszystkich zainteresowanych a każdy czytelnik może czytać, pobierać, kopiować, rozpowszechniać, drukować, przeszukiwać pełen tekst każdego z artykułów, jak również publikować do niego odnośniki bez uzyskiwania zgody wydawcy czy autora. Platforma umożliwia także przeprowadzenie całego procesu redakcyjnego i recenzyjnego.

Akademicka Platforma Czasopism UMK. [data dostępu marzec 2020]. Dostępna w: https://apcz.umk.pl/.

Wszystkie te zestawienia dają nam obraz wydawniczej produkcji naukowej świata i faktycznie unaoczniają, jak wielki stoi za tym potencjał i pieniądze. Wiele z tych czasopism ma dofinansowanie z pieniędzy publicznych, ponieważ wydawcy zawsze narzekali na nieopłacalność naukowego interesu. Ceny pakietów i liczba sprzedanych kopii cyfrowych świadczą jednak o sytuacji zgoła odmiennej. Tradycyjny model dystrybucji wiedzy dawał duże zyski wydawcom, nowe modelu także pod warunkiem, że zbuduje się taki, który sprzyja obu stronom.