Prawo autorskie dla bibliotekarzy (kurs otwarty)

Pomimo wielu prób zmierzających do ujednolicenia międzynarodowego prawa autorskiego, prawa proceduralnego, reguł dotyczących ciężaru dowodu, a także rodzajów roszczeń odszkodowawczych i ich wysokości, nie udało się stworzyć jednolitego systemu ochrony o zasięgu globalnym. Z tego też powodu właściwość sądu krajowego, przed którym powód będzie dochodził ochrony praw autorskich może mieć ogromne znaczenie, dotyczy to również właściwości prawa merytorycznego, wyznaczanego przez normy prawa międzynarodowego prywatnego.

Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych ma charakter terytorialny, co oznacza, że ochrona polskich utworów za granicą unormowana jest w ustawodawstwach poszczególnych państw, jak również wynika z zawartych przez Polskę umów międzynarodowych. Z zasady terytorializmu praw autorskich wynika, że zakres ochrony oraz krąg uprawnionych podmiotów w jedynym kraju nie mają znaczenia dla sytuacji tych praw w innych krajach.

Prawo właściwe dla naruszeń praw autorskich wyznaczają normy prawa prywatnego międzynarodowego. W Polsce są to następujące zasady:

1. Stosownie do przepisu art. 5 ust. 2 zdanie 2 Konwencji Berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych – prawem właściwym do dochodzenia ochrony praw autorskich jest prawo obowiązujące w każdym kraju, w którym doszło do niedozwolonego korzystania z dzieła (lexlociprotectionis). Prawo tego kraju decyduje także o rodzaju środków ochrony przyznanych uprawnionemu. Regulacja ta pozostaje w zgodzie z zasadą terytorializmu (tak M. Świerszczyński: Deliktyinternetowewprawieprywatnymmiędzynarodowym, Kraków 2006, s. 173 i n.).

2. Również rozporządzenie WE nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) przewiduje w art. 8 dla zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prawa własności intelektualnej właściwość prawa państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony. Wybór prawa właściwego przez strony jest niedopuszczalny. Podobnie art. 46 ust. 3 ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe stanowi, że „do ochrony praw własności intelektualnej stosuje się prawo państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony” a w ust. 1 art. 46 wskazano, że „powstanie, treść i ustanie prawa własności intelektualnej podlegają prawu państwa, w którym ma miejsce korzystanie z tego prawa”. Prawo właściwe przesądza więc m.in. o tym, czy dany rezultat pracy człowieka spełnia cechy utworu w rozumieniu prawa autorskiego oraz decyduje o powstaniu, treści, zakresie i czasie ochrony stosownie do treści art. 15 rozporządzenia Rzym II. Art. 15 rozporządzenia Rzym II wyznacza zakres prawa właściwego w następujący sposób: „Prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności:

1. podstawa i zakres odpowiedzialności, w tym oznaczenie osób, które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za swoje czyny;
2. przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności, jej ograniczenia i współodpowiedzialność;
3. istnienie, charakter i ocena szkody lub dochodzonego sposobu jej naprawienia;
4. środki, które sąd może podjąć w celu zapobieżenia naruszeniu lub szkodzie lub w celu zaniechania naruszenia lub wyrządzenia szkody, lub w celu zapewnienia naprawienia szkody, w granicach uprawnień przyznanych sądowi na mocy właściwego dla niego prawa procesowego;
5. kwestia zbywalności roszczenia o naprawienie szkody, w tym dopuszczalności jego dziedziczenia;
6. osoby uprawnione do odszkodowania za szkody poniesione osobiście;
7. odpowiedzialność za czyny innych osób;
8. sposoby wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie i terminy zawite, w tym początek, przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia lub terminu zawitego.”

Z uwagi na fakt, że funkcjonowanie sieci informatycznych nie jest ograniczone terytorialnie dla naruszeń, do których dochodzi za ich pośrednictwem, czyli do naruszeń wielomiejscowych oraz wynikających z nich zobowiązań pozaumownych właściwe będzie prawo wszystkich krajów, w których ma miejsce eksploatacja utworu przez użytkownika finalnego. Jak wskazuje M. Czajkowska-Dąbrowska odwołanie się do łącznika lexlociprotectionis prowadzi do sytuacji, w której sąd zobowiązany jest do stosowania zagranicznych regulacji autorskich, gdy naruszenie miało wielomiejscowy charakter (M. Czajkowska-Dąbrowska: Prawowłaściwedlaprawautorskich,najnowszetendencjewEuropie, Kwartalnik Prawa Prywatnego 3/1993).