Prawo autorskie dla bibliotekarzy (kurs otwarty)

Twórcy, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, przysługuje roszczenie o zaniechanie bezprawnego działania (art. 78 ust. 1 zdanie 1 PrAut). W przypadku, gdy doszło już do naruszenia tych praw, twórcy przysługuje roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, czyli usunięcie przez sprawcę skutków naruszenia. W szczególności może to polegać na złożeniu publicznego oświadczenia o określonej treści i formie. Jeśli działanie, które wywołało naruszenie było zawinione (chodzi tu już nawet o najlżejszą postać winy), twórca może domagać się zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szkodę o charakterze niemajątkowym) lub zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Co do zasady z wyżej wymienionymi roszczeniami może wystąpić sam twórca, ale ustawa przewiduje także (art. 78 ust. 2), że w razie śmierci twórcy, o ile twórca nie wyraził innej woli, z powyższymi roszczeniami mogą wystąpić kolejno: małżonek,awjegobrakukolejno:zstępni,rodzice,rodzeństwo,zstępnirodzeństwa. Jeśli twórca nie wyraził innej woli, w tej samej kolejności osoby te mogą wykonywać osobiste prawa autorskie zmarłego twórcy (art. 78 ust. 3 PrAut). Jednak trzeba mieć na uwadze, że osoby te nie dziedziczą praw osobistych twórcy, ponieważ prawa takie nie podlegają dziedziczeniu. Ich zadanie ogranicza się do reprezentowania twórcy w wykonywaniu jego praw oraz do występowania o ochronę praw osobistych zmarłego twórcy. Ponadto, o ile twórca nie wyraził innej woli, z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych twórcy może wystąpić również stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi, która za życia twórcy nimi zarządzała (art. 78 ust. 4 PrAut).

W przypadku naruszenia praw majątkowych twórcy, przysługują mu następujące roszczenia (art. 79 ust. 1 PrAut):

• zaniechanie naruszenia,
• usunięcie skutków naruszenia,
• o naprawienie wyrządzonej szkody (majątkowej):

• na zasadach ogólnych (415 i n. k.c.),
• albo poprzez zapłatę sumypieniężnejwwysokościodpowiadającejdwukrotności,awprzypadkugdynaruszeniejestzawinione-trzykrotnościstosownegowynagrodzenia,którewchwilijegodochodzeniabyłobynależnetytułemudzieleniaprzezuprawnionegozgodynakorzystaniezutworu,

• o wydanie uzyskanych korzyści.

Ponadto twórcy dodatkowo przysługują dwa roszczenia (art. 79 ust. 2 PrAut):

• o jedno- lub wielokrotne ogłoszenie w prasie oświadczenia o określonej treści i formie lub podanie do publicznej wiadomości fragmentu lub całości orzeczenia sądowego (w takim zakresie i w taki sposób, jaki zostanie wskazany przez sąd),
• ozapłatęprzezosobę,któranaruszyłaautorskieprawamajątkowe,odpowiedniejsumypieniężnej,nieniższejniżdwukrotnawysokośćuprawdopodobnionychkorzyściodniesionychprzezsprawcęzdokonanegonaruszenia,narzeczFunduszu,októrymmowawart.111,gdynaruszeniejestzawinioneizostałodokonanewramachdziałalnościgospodarczejwykonywanejwcudzymalbowewłasnymimieniu,choćbynacudzyrachunek

Ponadto, zgodnie z art. 79 ust. 3 – 4:

• „sąd może nakazać osobie, która naruszyłaautorskie prawamajątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe (art. 79 ust. 3).
• sąd, rozstrzygając o naruszeniuprawa, może orzec na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, w szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich” (art. 79 ust. 4).

Z kolei zgodnie z art. 80 pr. aut.: „Sąd właściwy do rozpoznania spraw o naruszenieautorskich prawmajątkowych miejsca, w którym sprawca wykonuje działalność lub w którym znajduje się jego majątek, także przed wytoczeniem powództwa rozpoznaje, nie później niż w terminie 3 dni od dnia złożenia w sądzie, wniosek mającego w tym interes prawny:

1. o zabezpieczenie dowodów oraz o zabezpieczenie związanych z nimi roszczeń;
2. o zobowiązanie naruszającegoautorskie prawamajątkowe do udzielenia informacji i udostępnienia określonej przez sąd dokumentacji mającej znaczenie dla roszczeń, o których mowa w art. 79 ust. 1;
3. o zobowiązanie innej niż naruszający osoby do udzielenia informacji, które mają znaczenie dla roszczeń, określonych w art. 79 ust. 1, o pochodzeniu, sieciach dystrybucji, ilości i cenie towarów lub usług naruszającychautorskie prawamajątkowe, jeżeli:

• stwierdzono, że posiada ona towary naruszająceautorskie prawamajątkowe, lub
• stwierdzono, że korzysta ona z usług naruszających autorskie prawa majątkowe, lub
• stwierdzono, że świadczy ona usługi wykorzystywane w działaniach naruszającychautorskie prawamajątkowe, lub
• została przez osobę określoną w lit. a, b lub c wskazana jako uczestnicząca w produkcji, wytwarzaniu lub dystrybucji towarów lub świadczeniu usług naruszającychautorskie prawa majątkowe,

a powyższe działania mają na celu uzyskanie bezpośrednio lub pośrednio zysku lub innej korzyści ekonomicznej, przy czym nie obejmuje to działań konsumentów będących w dobrej wierze”.

Roszczenia majątkowe z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych lub majątkowych przedawniają się zgodnie z treścią art. 118 k.c. z upływem lat 10. Chyba, że są to roszczenia o świadczenia okresowe lub związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – wówczas termin ten zgodnie z art. 118 k.ck wynosi 3 lata.

Przykładowo, jeśli z roszczeniem występuje twórca lub osoby mu bliskie wskazane w art. 78 ust. 2 pr. aut. termin wynosi 10 lat. Jeśli powództwo zostało wytoczone przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą (stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi, która za życia twórcy nimi zarządzała – tak m.in. J. Barta i R. Markiewicz: „Prawo autorskie”, Warszawa 2008, s. 187 i n. oraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2007, III SK 16/07, niepubl.) zastosowanie znajdzie krótszy termin.

Przy wytaczaniu powództwa warto pamiętać o instytucji dozwolonego użytku, która uregulowana została w art. 23-35 pr.aut. Szczególnie istotne znaczenie ma treść art. 23 pr.aut., zgodnie z którym: „Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego”.

Należy także pamiętać o tym, że z zakresu dozwolonego użytku osobistego wyłączona została możliwość „budowania według cudzego utworu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego” a także „korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym”.

Co więcej, jak stanowi ust. 2 art. 23 pr.aut. „zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego”.

Jeśli będziesz korzystał z utworu w zakresie dozwolonego użytku, to nie naruszasz praw autorskich.