Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe
Materiały dydaktyczne
Książka
6. Metody wyszukiwania otwartych zasobów naukowych
6.7. Przeszukiwanie bibliotek cyfrowych
Kolekcje cyfrowe zawierają zazwyczaj zdigitalizowane (zeskanowane) wersje dokumentów rękopiśmiennych i drukowanych i/lub dokumenty utworzone jako elektroniczne, pochodzące ze zbiorów własnych bibliotek, muzeów czy archiwów. Zdarza się, że biblioteki cyfrowe pełnią funkcję repozytoriów instytucjonalnych na uczelniach czy w instytutach badawczych, jeśli poza wymienionymi zasobami gromadzą też publikacje naukowe powstałe w macierzystej instytucji. Z tego względu serwisy są często zgłaszane do opisanych wcześniej katalogów repozytoriów i są przeszukiwane razem z innymi otwartymi archiwami przez wyszukiwarki i agregatory OA, np. BASE czy Google Scholar. Ale zwykle biblioteki cyfrowe gromadzą materiały instytucji kultury (GLAM).
W tym miejscu chcę przedstawić najważniejsze miejsca w Polsce i na świecie, które pokazują takie zeskanowane zasoby. Większość z nich nie urodziło się cyfrowo dlatego biblioteki, muzea i archiwa musiały je zdigitalizować (ucyfrowić). Z powodu obostrzeń prawnych nie digitalizuje się masowo współczesnych utworów, raczej te stare, co do których nie ma już ograniczeń prawnych. Dlatego biblioteki cyfrowe w dużej części mają zasób należący do domeny publicznej.
Federacja Bibliotek Cyfrowych FBC https://fbc.pionier.net.pl/ - jest to serwis gromadzący informacje o zasobach polskich instytucji kultury i nauki umożliwiający jednoczesne przeszukiwanie opisów publikacji dostępnych w polskich bibliotekach cyfrowych, które udostępniają swoje dane FBC. W bazie dostępnych jest ponad 6.700.000 opisów materiałów ze 141 bibliotek cyfrowych, archiwów, repozytoriów i innych źródeł (dane z 15.04.2020 r.). Funkcje serwisu FBC bazują na opisach (metadanych) publikacji cyfrowych dostępnych w bibliotekach cyfrowych i repozytoriach współpracujących z FBC.
W wyszukiwarce FBC można skorzystać z wyszukiwania prostego oraz zaawansowanego a także szukać wg identyfikatora zasobu np. ISBN czy przeglądać zbiory wybierając je z listy kolekcji. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie Przewodnik po FBC. Korzystanie z wyszukiwarki FBC zastępuje nam wchodzenie do każdego zbioru z osobna i znacznie skraca czas pozyskania potrzebnych materiałów. FBC a właściwie PCSS (Poznańskie Centrum Superkomputerowo Sieciowe, jednostka PAN z Poznania) jest także pośrednikiem między polskimi instytucjami a Europeaną. Dba o to, by aktualne dane płynęły do niej na bieżąco.
Zrzut ekranowy głównej strony FBC. [data dostępu 15.04.2020]. Dostępne w: https://fbc.pionier.net.pl/.
Europeana http://www.europeana.eu/ jest to portal umożliwiający przeszukiwanie zasobów cyfrowych europejskich muzeów, bibliotek, archiwów i kolekcji audiowizualnych, w tym także gromadzonych przez Federację Bibliotek Cyfrowych, jak napisałam powyżej. Agregator ten rejestruje ponad 58 mln obiektów z ponad 3500 instytucji (dane z 15.04.2020 r.). Poniżej przedstawiam państwu statystyki użycia zasobów z tej europejskiej biblioteki cyfrowej, jest ogromne.
Europeana Statistics Dashboard. [data dostępu 15.04.2020]. Dostępne w: https://pro.europeana.eu/post/introducing-the-europeana-statistics-dashboard.
Przeszukiwanie zasobu Europeany nie jest trudne i podobne jak w innych narzędziach, można zatem skorzystać zarówno z możliwości przeglądania poszczególnych kolekcji (browsing) jak i wyszukiwania prostego oraz zaawansowanego w oknie wyszukiwawczym. Przejrzyj film by sprawdzić jak to działa:
W Europeanie w ramach szerszego programu The Teaching with Europeana wydzielono także przestrzeń dla nauczycieli: Europeana Classroom. If you are an educator, a learner or a parent interested in innovative learning, this is your place! Here you can find a selection of educational resources using digital culture. Dokonano wyboru tych materiałów, które mogą być przydatne w procesie kształcenia w szkołach, dodano także porady dla nauczycieli raz ciekawostki czy scenariusze lekcji.
Internet Archive http://www.archive.org/index.php - jest to światowe archiwum internetowe (głównie zasoby z USA i Kanady, ale nie tylko) oferujące darmowy dostęp do kolekcji materiałów istniejących w sieci w postaci cyfrowej (książek, filmów, plików audio, nagrań muzycznych), programów komputerowych. Kolekcja liczy sobie ponad 30 milionów pozycji, nie licząc stron internetowych. Dodatkowo IA posiada mechanizm archiwizowania stron WWW z całego świata Wayback Machine, jeśli więc chce się sprawdzić jak wyglądały strony UMK z lat 90. to warto z tego narzędzia skorzystać. W kwietniu 2020 ich statystyki mówiły o zarchiwizowaniu 420 bilionów stron www, ale to codziennie się zmienia.
Wyszukiwanie w tym archiwum też nie jest trudne, ale wymaga trochę czasu na zorientowanie się, że ikony w górnej części ekranu oznaczają wybór odpowiedniego typu materiału, a wyszukiwanie zaawansowane opiera się o korzystanie z wielu okien lub budowanie dość skomplikowanych wyrażeń wyszukiwawczych (POMOC jest oczywiście). Jednak warto z tego korzystać przy przy bilionach obiektów utoniemy w rezultatach wyszukań, jeśli nie doprecyzujemy swoich potrzeb.
Jeśli znasz angielski obejrzyj bardzo krótką informację o Internet Archive nagraną w marcu 2019 roku w Kalifornii, gdzie ma siedzibę organizacja non-profit tworząca tę największą bibliotekę cyfrową świata:
Google Book Search http://books.google.com/ - jest to specjalistyczny serwis Google gromadzący całe książki lub ich fragmenty (jeśli jeszcze copyright obowiązuje) oraz rejestrujący opisy i/lub spisy treści i/lub z kilkunastu wielkich bibliotek świata oraz od wielkich wydawców a także cytowania. Firma Google zeskanowała na początku tego wieku miliony pozycji w ramach projektu The Library Project, ale udostępnia za darmo w całości tylko te z domeny publicznej, jak każda inna instytucja na świecie. Google nie podaje statystyk, więc nie wiemy ile materiałów upowszechnia.
Wyszukiwanie jest proste i zaawansowane - proste można zwęzić dopiero jak w pierwszym oknie wyszukiwania wpiszemy tytuł lub autora lub inną dowolną frazę, wtedy po wyświetleniu listy wyników pojawiają się zakładki, filtry, które mogą zawęzić nasze poszukiwania do: języka publikacji, daty jej wydania, formę dokumentu (gazeta, książka) i innych. W wyszukiwaniu zaawansowanym mamy więcej opcji, co widać na poniższym ekranie. POMOC w wyszukiwaniu opracowana jest także w języku polskim.
Zrzut ekranowy wyszukiwania zaawansowanego w Google Books. [data dostępu 15.04.2020]. Dostępne w: https://books.google.com/advanced_book_search.
Ćwiczenie: Wejdź na stronę Wayback Machine i wpisz do wyszukiwarki stary adres strony internetowej swojej instytucji. Sprawdź czy została zarchiwizowana. Jest to miła podróż w czasie dla każdego, kto pamięta pierwsze strony www tworzone w latach 90.