Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe
Materiały dydaktyczne
Książka
5. Status prawny otwartych zasobów cyfrowych
5.8. Oznaczenia statusu prawnego
W tym rozdziale postaram się pokazać Państwu kilka przykładów z sieci, jak zostały oznaczone obiekty czy całe kolekcje od strony prawnej. Zadaniem tej części jest uczulić Państwa na świadome korzystanie z zasobów i zachęcenie do poznawania prawa.
Przykład 1. Strony internetowe najwyższych polskich urzędów państwowych zwykle mają oznaczenia prawne w stopce strony domowej. Oto przykładowe klauzule z roku 2020 zacytowane bezpośrednio ze stron rządowych:
Wcześniej Państwa informowałam, że polskie prawo autorskie stanowi, że nie podlegają ochronie akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe. Wydawałoby się, że wszystko co jest na stronach www urzędów publicznych należy do domeny publicznej, szczególnie to, co podaje BIP, ale i czasem BIP ma znak copyright w stopce. Co to oznacza dla przeciętnego użytkownika sieci? Barierę dostępu do informacji publicznej? Tak – oznaczenie copyright informuje, że wszystkie prawa są zastrzeżone i jeśli chcesz skorzystać z takiego materiału, to możesz, ale tylko w zakresie dozwolonego użytku. W innych przypadkach musisz pytać ministerstwo (lub innego uprawnionego) o zgodę.
Oficjalna strona Prezydenta Rzeczpospolitej ma całą stronę poświęconą prawu autorskiemu w szczególności do zdjęć: https://www.prezydent.pl/prawa-autorskie/. Nie jest to przyjazny zapis. Na szczęście od niedawna strony rządowe z domeny GOV dostały bardzo przyjazne oznaczenie: Wszystkie treści publikowane w serwisie są udostępniane na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 3.0 Polska, o ile nie jest to stwierdzone inaczej.
W Polsce i Europie toczyły się poważne dyskusje na temat, jak powinna być udostępniana informacja publiczna (w pewnym zakresie toczą się nadal). W 2016 r. w Polsce uchwalono Ustawę z 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (Dz. U. 2019 poz. 1446 ze zm.). Ustawa ta określa zasady i tryb udostępniania i przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania, podmioty, które udostępniają lub przekazują te informacje, warunki ponownego wykorzystywania oraz zasady ustalania opłat za ponowne wykorzystywanie. Informacja publiczna to każdą treść lub jej część, niezależnie od sposobu utrwalenia, w szczególności w postaci papierowej, elektronicznej, dźwiękowej, wizualnej lub audiowizualnej, będącą w posiadaniu podmiotów publicznych.
Przykład 2: Europeana jest agregatorem (magazynem zbierającym) różnego typu obiekty cyfrowe z całej Europy. Są one tam dostarczane przez różne instytucje dygitalizujące zasoby kultury. Jeśli chodzi o prawa używania portalu, to są one opisane w stopce w odnośniku Terms of Use http://www.europeana.eu/portal/termsofservice.html. Wyjaśnia się tam bardzo dokładnie zasady wykorzystania zasobów portalu. To, co stworzył zespół Europeany, jest wolne od barier, ale uprzedza się użytkowników, że obiekty zewnętrzne dostarczane do niej mają różny status i trzeba go zawsze sprawdzić. Odpowiedzialność prawna za upublicznienie utworu w Europeanie leży po stronie instytucji dygitalizującej i dostarczającej obiekt.
W Europeanie możemy mieć zatem do czynienia z obiektem cyfrowym zarówno z domeny publicznej, na licencjach CC, ale także obwarowanych prawem autorskim. Trzeba dokładnie się im przyglądać. Oto przykład z klasy COPYRIGHT:
Przykład 3: Otwarte repozytorium naukowe arXiv http://arxiv.org/, posadowione w Cornell University, nie ma oznaczeń prawnoautorskich w stopce na stronie głównej. Zawiera tysiące prac naukowych, głównie artykułów z nauk ścisłych udostępnionych za darmo przez naukowców z całego świata. Jeśli w opisie bibliograficznym artykułów nie ma informacji o ich statusie prawnym, to w takim przypadku traktujemy utwór tak, jak nakazuje prawo, czyli stosuje się tu klauzulę ochronną: wszystkie prawa zastrzeżone. Można wykorzystywać obiekty tylko w zakresie dozwolonego użytku czy to osobistego, czy publicznego. Czasem w opisie bibliograficznym można znaleźć następujący zapis przygotowany przez administrację archiwum dla deponujących autorów:
The URI http://arxiv.org/licenses/nonexclusive-distrib/1.0/ is used to record the fact that the submitter granted the following license to arXiv.org on submission of an article:
- I grant arXiv.org a perpetual, non-exclusive license to distribute this article.
- I certify that I have the right to grant this license.
- I understand that submissions cannot be completely removed once accepted.
- I understand that arXiv.org reserves the right to reclassify or reject any submission.
Przykład 4: Muzyczny portal Jamendo http://www.jamendo.com/pl/ został stworzony w Luxemburgu dla muzyków, którzy chcą promować swoją muzykę w sieci w sposób swobodny. Udostępnia i gromadzi materiały na licencjach Creative Commons, ale bardzo dokładnie wyjaśnia warunki użytkowania serwisu, ponieważ muzycy mogą także udostępniać tu swoje utwory w sposób komercyjny. Artyści z jednej strony promują swoją muzykę dając coś za darmo, ale z drugiej chronią swoje prawa autorskie. Jak? Wybierając licencję CC z gamy propozycji, sami określają zakres ochrony swojej muzyki, wybór należy do nich. Warunki korzystania z serwisu — jako całości — są dokładnie opisane na oddzielnej stronie STANDARD TERMS OF USE JAMENDO : https://www.jamendo.com/legal/terms-of-use?language=pl. Zatem trzeba być bardzo ostrożnym w korzystaniu z tego typu usług i dokładnie przyglądać się opisom poszczególnych utworów.