Materiały dydaktyczne

Książka

5. Status prawny otwartych zasobów cyfrowych

5.3. Jaki może być status prawny utworu elektronicznego?

Przepisy dotyczące prawa autorskiego reguluje w Polsce Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

(t.j. Dz. U. 2019 poz. 1231 ze zmianami, „Ustawa”). Warto tę ustawę choć raz przeczytać i przyswoić sobie podstawowe informacje ważne z naszego punktu widzenia. Na początek trzeba wiedzieć, że materiały dostępne w Internecie mogą mieć jeden z dwóch statusów prawnych:

1. albo nie podlegają ochronie praw autorskich (Not Copyrighted).

2. albo podlegają ochronie prawa autorskiego (Copyrighted).

5.3.1. Kiedy utwory nie podlegają ochronie?

Materiały są wolne od ograniczeń prawa autorskiego wówczas, kiedy upłynie termin ochronny lub nigdy nie były chronione. Takie wyjęte spod ochrony utwory wchodzą do domeny publicznej, stając się naszym dobrem wspólnym. Domena publiczna jest to pojęcie prawne, choć w polskim prawie autorskim nie pojawia się w takiej formie, ale jest rozumiana jako narzędzie gwarantowania otwartego dostępu do nauki, edukacji i kultury. Daje wszystkim obywatelom nieograniczone prawo do dzieł, których wykorzystanie nie podlega restrykcjom i ograniczeniom prawnym, ponieważ:

a) prawa majątkowe do twórczości wygasły;

b) twórczość ta nigdy nie była chroniona (ze względu na wyłączenia);

c) twórczość ta nie jest przedmiotem prawa autorskiego.

Domena publiczna definiowana jest jako abstrakcyjna przestrzeń, w której znajdują się utwory niezawłaszczone przez kogoś na podstawie prawa własności intelektualnej. Określenie to ma wskazywać, że utwory są “własnością publiczną” dostępną dla każdego z nas, do wykorzystania w dowolnym celu.

Utwór, który nie jest chroniony w Internecie może zostać opisany w następujący sposób:

Prawa: Domena publiczna (public domain)

Prawa dostępu: Dla wszystkich bez ograniczeń.

Do domeny publicznej w Polsce należą zawsze materiały, które zgodnie z polskim prawem są wyłączone spod ochrony. Zgodnie z art. 4 ustawy są to: akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe. W domenie publicznej znajdują się też wytwory, które nie są objęte ochroną. Stosownie do art. 1 ust. 21 ustawy ochroną nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Do domeny publicznej należą też utwory, których czas ochrony minął. Zgodnie z Ustawą (art. 36) autorskie prawa majątkowe wygasają jeśli:

  • minęło 70 lat od śmierci, odpowiednio, autora lub ostatniego ze współtwórców,

  • upłynęło 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu anonimowego,
  • w odniesieniu do utworu audiowizualnego — od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, operatora obrazu, autora dialogów, kompozytora muzyki.

  • w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli poszczególne części (utwór słowny i utwór muzyczny) zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego - od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Co ważne, czas ochrony liczy się w latach pełnych. Z tego powodu co roku 1 stycznia świętujemy Dzień Domeny Publicznej. W tej dacie bowiem kolejne ustaje ochrona kolejnych utworów i zasilają one domenę publiczną.

Wyjaśnienie to nie wyczerpuje wszystkich przypadków, które prawo autorskie opisuje (patrz Rozdział 4 Czas trwania autorskich praw majątkowych, Ustawy o prawie autorskim). Trzeba je analizować zawsze osobno w odniesieniu do każdego utworu.

W domenie publicznej mogą także znajdować się utwory, które autorzy przekazali do niej zrzekając się wszystkich swoich praw. Polskie prawo autorskie nie zezwala na taki manewr, ale niektórzy autorzy osiągają podobny rezultat wykorzystując najmniej restrykcyjne (ale dopuszczalne w polskim prawie) wolne licencje.

Znalezione obrazy dla zapytania domena publicznaZnak Domeny Publicznej 1.0 dostępny w wersji polskiej! — Creative ...

Oznaczenia odnoszące się do utworów z domeny publicznej.

Ćwiczenie: Posłuchaj podcastu TOK FM Po co artystom domena publiczna? Data emisji: 2019-01-26 14:20. Audycja: Człowiek 2.0. Prowadzący: Jan Stradowski. W studio: Krzysztof Goliński, Misia Furtak. Czas trwania: 27:44 min.

 

5.3.2. Kiedy utwory podlegają ochronie?

Materiały podlegają ochronie prawnoautorskiej od momentu ich wytworzenia (a właściwie stworzenia przynajmniej takich elementów, które mogą podlegać ochronie) aż do upłynięcia czasu ochrony wynikającego z Ustawy (art. 36). Co do zasady utwory takie można dygitalizować, archiwizować i upubliczniać w Internecie tylko za zgodą właścicieli praw autorskich lub ich spadkobierców. Zgoda taka zwykle jest udzielana w postaci licencji (umowy), często zawieranej w formie pisemnej. Prawo autorskie dopuszcza wyjątki od tej reguły (dozwolony użytek), zwykle na korzyść instytucji publicznych, w tym pamięci narodowej (np. bibliotek muzeów, archiwów). Oto przykłady opisania statusu dzieła otwartego w Internecie, ale jednak chronionego:

Prawa : Wszystkie prawa zastrzeżone (copyright)

Właściciel praw : Górski, Wacław

Licencja : Licencja UMK

Prawa dostępu : Dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku.

Czasem mamy tylko informację: Wszystkie prawa zastrzeżone (copyright), bez dodatkowych danych o autorze czy właścicielu. W takim przypadku możemy z takiego utworu wykorzystać tylko w zakresie dozwolonego użytku, osobistego czy publicznego. Jeżeli chcemy wykorzystać utwór inaczej, to należy poszukać właściciela praw autorskich majątkowych i uzyskać od niego zgodę na korzystanie.

Ćwiczenie 1: Proszę zatem zajrzeć do Biuletynu EBIB nr 125/2011, gdzie znajduje się wyciąg najważniejszych przepisów w zakresie dozwolonego użytku lub ostatecznie przejrzeć hasło w Wikipedii http://pl.wikipedia.org/wiki/Dozwolony_użytek.