Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe

3. Nowe otwarte modele komunikacji naukowej

3.4. Repozytoria otwarte

3.4.5. Zasady deponowania prac

Klasyczne repozytoria opierają się o zasadę samoarchiwizacji (self-archiving), która oznacza, że naukowiec sam decyduje jaką pracę i gdzie archiwizuje. Robi to samodzielnie wypełniając odpowiedni formularz i wpinając do niego plik. Jest to bardzo istotna funkcjonalność, dzięki której zasoby napełniają się szybciej i nie ma problemów z negocjowaniem licencji, gdyż wszyscy deponują swoje prace na podobnych zasadach.

Deponując prace w repozytoriach publikacji naukowych powinno się zwrócić uwagę, czy spełniają one dwa najważniejsze warunki zgodne z Deklaracją Berlińską http://oa.mpg.de/lang/en-uk/berlin-prozess/berliner-erklarung/ (wersja polska, przekład z roku 2005: Bożena Bednarek-Michalska http://www.ebib.pl/2005/63/deklaracja.php):

 

1. Właściciel utworu da wszystkim użytkownikom bezpłatny dostęp do pracy, otwartą licencję na kopiowanie, wykorzystywanie, rozpowszechnianie, przesyłanie i wyświetlanie swoich prac, prawo do tworzenia i rozpowszechniania utworów pochodnych, na dowolnym medium cyfrowym pod warunkiem przestrzegania prawidłowego przypisania autorstwa (określonego zresztą przez normy świata nauki od zawsze).
2. Zasoby pełnotekstowe są deponowane (przez samoarchiwizację) i opisywane w repozytorium zgodnie ze standardami technicznymi. Repozytoria są zwykle wspierane i utrzymywane przez instytucję akademicką, naukową, agencję rządową dającą otwarty dostęp do depozytu oraz gwarantującą długoterminowe przechowywanie zasobu.

Te dwie zasady mają zapewnić stabilność i jakość zasobom. Otwarte archiwa nie jest  łatwo utrzymać, bo jest to czasochłonne i kosztowne, ale obowiązkiem każdej uczelni, instytutu naukowego jest wieczyste archiwizowanie własnego dorobku. Do tej pory wypełniano ten obowiązek tworząc bibliografię prac pracowników i gromadząc drukowane nadbitki w magazynach, ale czasy się zmieniły. Młode pokolenie studentów i naukowców oczekuje dostępu do pełnych tekstów w wersji elektronicznej, nie papierowej. Otwarte repozytorium ten warunek spełnia i być może dlatego najwięcej powstaje repozytoriów instytucjonalnych, by zaspokoić te wymagania i potrzeby.

Jeśli chodzi o zawartość repozytorium, to może ono gromadzić każdą formę dokumentu czy postać surowych danych, które powstają na uczelni:

• artykuły z czasopism (postprinty),
• rękopisy (preprinty),
• książki lub ich części, np. rozdziały,
• materiały konferencyjne, postery, prezentacje,
• prace magisterskie i doktoraty, prace habilitacyjne,
• niepublikowane raporty z badań, materiały robocze.

Ponadto coraz częściej mamy do czynienia z repozytoriami, które gromadzą:

• dane surowe zbierane w trakcie badań,
• materiały szkoleniowe,
• multimedia i materiały audio-video,
• oprogramowanie,
• patenty,
• inne obiekty.

Wszystkie repozytoria, które są budowane zgodnie z przyjętymi dla nich standardami technicznymi, stosują otwarty protokół przesyłania danych Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) oraz ten sam styl zapisu metadanych, co powoduje, że są interoperacyjne. Ich dane mogą być importowane, eksportowane oraz przeszukiwane przez takie wyszukiwarki jak Google Scholar czy Base.

OAI-PMH (Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting) jest to protokół opracowany przez międzynarodową społeczność znaną pod nazwą Open Archive Initiative. Jest on używany do pobierania i gromadzenia (eksportu, importu) opisów bibliograficznych rekordów (metadata) z wielu archiwów w agregatorze, dzięki czemu mogą powstać nowe usługi. Implementacja OAI-PMH musi być sprzęgnięta z metadanymi zapisywanymi w standardzie Dublin Core Metadata, ale może również obsługiwać dodatkowe reprezentacje metadanych. Skrócona wersja nazwy brzmi: Protokół OAI.  (definicja przytoczona za Wikipedią, data dostępu 20 lipca 2015: http://en.wikipedia.org/wiki/Open_Archives_Initiative_Protocol_for_Metadata_Harvesting).