Materiały dydaktyczne

Książka

2. Historia Ruchu Otwartego Dostępu do Nauki (open access)

2.7. Zielone i złote kanały komunikacji otwartej

Warto w tym rozdziale wspomnieć o tym, jak budowano nowe kanały komunikacji i o najstarszych naukowych wdrożeniach technologicznych, jakie zostały przeprowadzone głównie w USA, ale także w Europie, to one wyznaczyły dalsze kierunki działań i były wzorcem dla innych.

Działacze Ruchu Open Access przez lata testowali i tworzyli nowe kanały komunikacji naukowej i to dla nich się zjednoczyli i wykazali tyle determinacji, by je wprowadzić do praktyki naukowej. Dwa najważniejsze z nich, jakie już dobrze funkcjonują, są to repozytoria i czasopisma OA. Udostępnianie publikacji elektronicznych przez archiwa czy repozytoria zwykło się nazywać zielonym kanałem, a przez czasopisma – złotym.

Najstarszymi repozytoriami świata są powstałe w latach 90.:

Zrzut ekranowy najbardziej znanego repozytorium nauk ścisłych arXiv. [data dostępu marzec 2020]. Dostępny w: http://arxiv.org/.

Rezultaty promocji tych przedsięwzięć i zasięg ich oddziaływania przełożyły się po latach na konkretne postanowienia i rozwiązania Komisji Europejskiej i rządów niektórych państw, np. USA i Wielkiej Brytanii, Hiszpanii czy Brazylii. Dzięki małej grupie ludzi powstało wiele darmowych elektronicznych zasobów, dostarczających najświeższej wiedzy, które codziennie przeglądało tysiące użytkowników. W zasadzie można powiedzieć, że świat fizyki, biologii i medycyny stał się dla odbiorców otwarty z wielu powodów i politycznych, i mentalnościowych. By doprowadzić do tak dużej otwartości, naukowcy potrzebowali 11 lat stanowczej i konsekwentnej pracy od podstaw w oparciu o najnowsze technologie.

Bardzo ważnymi punktami zwrotnymi było pojawianie się pod koniec lata 80. i na początku 90. elektronicznych recenzowanych czasopism naukowych, m.in.:

  1. 1987 New Horizons in Adult Education,
  2. 1990 Electronic Journal of Communication,
  3. 1990 Postmodern Culture,
  4. 1990 Bryn Mawr Classical Review.

Za nimi poszły tysiące. Ich powstanie i udane funkcjonowanie pokazały światu, że można inaczej, taniej i zgodnie ze standardami komunikować się naukowo z całym światem. Twórcy tych czasopism wypracowali konkretne modele, które można zastosować i oprogramowanie, którego można użyć, by takie czasopismo funkcjonowało na najwyższym poziomie.

DOAJ. Baza danych czasopism otwartych. [data dostępu marzec 2020]. Dostępne w: http://www.doaj.org/.

Działania ludzi, szczególnie naukowców, prowadzące do szerokiego upowszechnienia ponad 30 mln publikacji otwartych w 2015 roku ( w roku 2020 ponad 160 milionów) pokazują, jak długą i trudną drogę przeszli walcząc o taki model. 20 lat wcześniej nikt nie chciał wierzyć, że publikacje naukowe mogą być tak szeroko dostępne poza wydawnictwami, które miały monopol na ich publikowanie i dystrybucję, dziś to naukowcy „stawiają wydawców do kąta”. Peter Suber pisał wiele lat temu:

Po pierwsze, wydawcy powinni się godzić na zielony kanał komunikacji OA — czyli archiwizację prac naukowych w repozytoriach. Po drugie, powinni prowadzić badania nad złotym kanałem komunikacji — czyli modelem publikowania w czasopismach naukowych. Po trzecie, nie powinni stawać na drodze instytucjom publicznym, które działają w interesie publicznym. Po czwarte, nie powinni stawać na przeszkodzie naukowcom i instytucjom badawczym, kiedy działają one na rzecz nauki. (Richard Poynder: Leader of a Leaderless Revolution wywiad z Suberem w Infotoday Vol. 28 No. 7 z 2011 roku: http://www.infotoday.com/it/jul11/Suber-Leader-of-a-Leaderless-Revolution.shtml.)

Ćwiczenie 3: Zajrzyj do Directory of Open Access Journals i sprawdź ile tytułów dziś ten informator pokazuje: DOAJ http://www.doaj.org/. Zajrzyj do największej na świecie wyszukiwarki świata zasobów naukowych BASE https://lab.base-search.net/ i zobacz jak zmieniła się liczba materiałów w porównaniu z tym ile podano w tym kursie. Liczby te dynamicznie się zmieniają.