Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe

2. Historia Ruchu Otwartego Dostępu do Nauki (open access)

2.8. Polityczne osiągnięcia Ruchu OA

Najważniejsze założenia otwartej nauki zostały zdefiniowane w pierwszych deklaracjach i oświadczeniach Ruchu Open Access na spotkaniach w różnych miejscach świata:

1. Tempe Principles For Emerging Systems of Scholarly Publishing -10 Maj 2000.
2. Budapest Open Access Initiative, 14 luty 2002: http://www.soros.org/openaccess.
3. Bethesda Statement on Open Access Publishing, 20 czerwca 2003r.http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm.
4. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, 22 października 2003r.: http://oa.mpg.de/lang/en-uk/berlin-prozess/berliner-erklarung/.

Więcej deklaracji oraz oświadczeń wspierających ruch OA znajduje się na stronach Open Access Directory: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Declarations_in_support_of_OA.

Za nimi pojawiło się szereg innych sygnowanych przez bardzo poważne instytucje międzynarodowe takie jak ONZ czy OECD. To spowodowało z kolei, że nad ideą otwartej nauki pochyliły się rządy poszczególnych państw i Komisja Europejska. Organizacje i instytucje przeprowadziły szereg badań, analiz, które miały pokazać, czy ekonomiczne modele open access sprawdzają się.

W latach 2004-2009 Komisja Europejska podjęła wiele działań, by wzmocnić Ruch Open Access, m.in.:

1. Zleciła badania związane z efektywnością otwartego modelu publikowania naukowego An effective scientific publishing system for European research wydane w Brukseli 15 lipca 2004 http://ec.europa.eu/research/press/2004/pr1506en.cfm oraz badania na temat ekonomicznej i technologicznej ewolucji związanej z rynkiem publikacji naukowych – wyniki opublikowano w 2005 roku;
2. W roku 2006 opublikowała raporty na temat inicjatyw open access oraz rezultatów ich działania;
3. Przeprowadziła szerokie konsultacje społeczne w roku 2007 i opublikowała ich wyniki w Komunikacie Komisji Europejskiej z lutego 2007 zatytułowany Scientific information in the digital age: access, dissemination and preservation, opracowany w Science and Research Department pod przewodnictwem Jana Potocnika i Vivien Reding, Komisarz Departamentu Information society and media. Tryb dostępu: http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!DocNumber&lg=en&type_doc=COMfinal&an_doc=2007&nu_doc=56;
4. W roku 2008 podjęła poważne decyzje i przygotowała rekomendacje dla rządów europejskich, by eksperymentowały z open access. W ramach VII Programu Ramowego Nauki wprowadziła pilotaż związany z publikacjami naukowymi powstałymi w programie. Zalecono, by po 6-12 miesiącach wszystkie prace badawcze z programu były dostępne w sieci w modelu otwartym.
5. W lipcu 2012, Komisja Europejska opublikowała komunikat „Towards better access to scientific information: Boosting the benefits of public investments in research”, w którym wyjaśnione zostały cele polityki open access i jej waga dla programu „Horizon 2020″.
6. W roku 2012 w lipcu ukazały się  Rekomendacje skierowane do członków Unii wskazujące, że należy tworzyć polityki krajowe w zakresie otwierania zasobów nauki. 

W Polsce MNiSW rozpoczęło w sierpniu 2014 roku wstępne konsultacje z ekspertami i zamierzało je kontynuować debatując ze wszystkimi zainteresowanymi stronami w celu wypracowania polityki otwartości w nauce dla kraju. 20 marca 2014 roku MNISW powołało Zespół doradczy do spraw otwartego dostępu do treści naukowych, który pracował nad polityką Polski w zakresie otwierania zasobów nauki. Byli w nim przedstawiciele KOED. W regulaminach grantowych MNiSW zaczęły pojawiać się klauzule związane z uwalnianiem zasobów, które są realizowane z pieniędzy publicznych. W roku 2015 wypracowano pod kierownictwem wiceministra nauki profesora Włodzisława Ducha z UMK „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce”. Tym samym powoli Polska dołączyła oficjalnie do krajów, które mają politykę open access.

Inicjatywy te wskazują wyraźny kierunek Europie, jeśli chodzi o dostęp do nauki. Neelie Kroes poprzednia wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej odpowiedzialna za Agendę Cyfrową nie miała wątpliwości, że wiedza naukowa to siła, która może mieć dobry wpływ na nasze codzienne życie – to skarb, którego w żadnym wypadku nie należy ukrywać. Co więcej, każdy obywatel Unii ma prawo uzyskać dostęp do postępu, jakiego dokonano dzięki publicznym funduszom, i czerpać z niego korzyści. 

Dużo wcześniej w Europie pojawiły się narodowe inicjatywy. Szczególny prym wiedzie tu Wielka Brytania, która ma dobrze zorganizowany system informacji naukowej, a jej instytucje badawcze słyną z tego, że mocno angażują się w opracowywanie modeli, procedur czy polityk związanych z Ruchem Open Access. Już w roku 2004 powstał opublikowany w Londynie rządowy raport zatytułowany Scientific Publications. Free for all? [9], który rekomendował wszystkim instytucjom naukowym mającym produkcję wydawniczą, by zakładały repozytoria swoich tekstów i dawały do nich darmowy dostęp. Mówił o:

• zbudowaniu nowego modelu finansowania wymiany informacji;
• egzemplarzu elektronicznym dla bibliotek;
• wsparciu dla British Library w zakresie budowania nowoczesnych zasobów wiedzy.

Natomiast komitety naukowe Research Councils UK https://www.ukri.org/ – od 2005 stosują oficjalną politykę OA [10], która zakłada, że każdy tekst finansowany przez podatników musi być publikowany w repozytoriach otwartych. Przyznawanie grantów na badania naukowe zawiera odpowiednie klauzule w tym zakresie.

Najszybciej jednak rozwijają się inicjatywy legislacyjne w USA. Jest to zrozumiałe, jeśli weźmiemy pod uwagę wielość organizacji społecznych i naukowych, które walczą o swobodny dostęp do wiedzy i tradycje amerykańskiej walki o wolność słowa oraz edukację dla wszystkich. Tylu organizacji społecznych zaangażowanych w różne akcje wolnościowe nie ma w żadnym innym kraju. U.S. Department of Health and Human Services i National Institute of Health to światowi liderzy zmian, doprowadzili do uchwalenia ważnej ustawy narodowej The CURES Act – U.S.,zgłoszonej do Senatu 14 grudnia 2005 roku, a zatwierdzonej w 2007. Akt ten jest zgodny z polityką NIH, a nawet bardziej radykalny, gwarantuje bowiem darmowy dostęp do rezultatów badań, ustala 12-miesięczny limit na ich udostępnienie, stwierdza, że interes wydawcy nie jest ważniejszy od zdrowia ludzi.

W ostatnich latach do tych działań dołączyły się regulacje związane z uwalnianiem otwartych danych badawczych, o czym aktywiści mówili od dawna, ale ponieważ problem był bardzo poważny i wieloaspektowy, debaty nad nim zajęły wiele lat.

O politykach open access czy zobowiązaniach (mandates) poszczególnych krajów i instytucji możemy przeczytać więcej w: https://en.wikipedia.org/wiki/Open-access_mandate.

Polityki instytucjonalne są także odnotowywane przez międzynarodowy rejestr  ROAR:

Total Mandates (by type)