Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe

3. Nowe otwarte modele komunikacji naukowej

3.1. Wprowadzenie

Komunikacja naukowa się nieustannie zmienia, historycznie rzecz ujmując można powiedzieć, że zmiany zachodzą nie tylko na poziomie technik komunikacyjnych, które najbardziej ją kształtują, ale i na poziomie społecznym. Łatwo sobie wyobrazić, jak wyglądała komunikacja naukowa w dobie Mikołaja Kopernika i Joachima Retyka, jakie mieli środki do produkowania treści naukowych oraz przesyłania ich do innych naukowców i porównać to do czasów dzisiejszych.

Ile mogliby zdziałać, gdyby mieli do dyspozycji tę technikę, jaką mają naukowcy teraz?


Źródło: Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Joachim_Rheticus.


Źródło: Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik.

Komunikacja naukowa przepływa teraz przez wiele kanałów, nas będą oczywiście interesowały w tym kursie kanały elektroniczne i otwarte. Tzn. takie, gdzie materiały naukowe, edukacyjne, dane badawcze i inne przemieszczają się w sieci, są w niej upowszechniane w swobodny sposób a oprogramowanie czy konkretne aplikacje otwarte wspomagają działanie nauki, pełni rolę usługową. 

Otwartość polegała będzie na tym, że zarówno materiały, dane badawcze czy oprogramowanie są udostępnione za darmo, dla każdego, bez dyskryminacji, bez barier technologicznych, ekonomicznych czy prawnych.

Nie wszystkie kanały zostaną omówione na kursie, bo jest ich bardzo dużo, tylko te najważniejsze:

1. upowszechnianie czasopism otwartych (artykułów recenzowanych);
2. upowszechnianie różnych materiałów (artykułów, preprintów, postprintów, monografii i innych) w repozytoriach;
3. upowszechnianie materiałów edukacyjnych (kursów, podręczników, webinariów i innych).

Te trzy kanały są najstarsze i najpopularniejsze, najlepiej się rozwijają na świecie, można zatem je przedstawić jako ukształtowane formy komunikacyjne i omówić ich naturę.

Każda z powyższych form może także w rzeczywistości naukowej być reprezentowana przez wymianę wiedzy zamkniętą, czyli taką, gdzie monopol na komunikację ma jakaś firma komercyjna, instytucja naukowa, która nie dzieli się swoimi zasobami. Żeby mieć do nich dostęp należy albo go wykupić, albo się uwierzytelniać i logować przed wejściem do zasobu, albo są inne bariery np. prawne, które uniemożliwiają wykorzystanie danego zasobu.

Przykład: baza danych naukowych "motyle polskie" - należąca do dowolnej instytucji naukowej. Żeby do niej wejść trzeba być pracownikiem naukowym danej instytucji, mieć konto i logować się tylko z instytutu. Danych nie można wykorzystać nawet po zalogowaniu bo zarówno dane jak i baza są obwarowane prawem własności jednego pracownika, który tę bazę stworzył. Można ją tylko przejrzeć za jego zgodą.

Open Access Strategy of Forschungszentrum Jülich Resolution of the Board of Directors of 24 November 2015. [data dostępu marzec 2020]. Dostępny w: https://www.fz-juelich.de/zb/EN/Expertise/open_access/oa_strategy_fzj/oa_strategy_node.html.

Powyżej przykładowa strategia, jaką może się kierować instytucja naukowa, która publikuje, czy upowszechnia swoje zasoby. Wykorzystuje ona wiele dróg zarówno otwartych jak i zamkniętych.